9 Mart 2008 Pazar

ELVİDA, VATAN!

Elvida, ana yurt, Elvida vatan.
Sevgimniñ qudreti goñlümni deldi.
Omrümni seninçün adağan olsam da,
Elvida, Ayrılıq zamanı keldi.

Men ketem, sevimlim, deryalar keçip,
Yanıñdan ayrıldım - sarardım, soldım.
Men ketem yat ilge, ğurbetlik etmege,
Ketmezdim, ne çare? Men mecbur oldım.

Men ketem, azizim, kederim arta,
Deryslar, deñizler artına ketem.
Lâkin, bil, seniñçün deşetli kureşte
Canımnı bermege ant etem, yemin etem.

Qıynalma, vatanım, dertke dert qatma.
Kün kelir, bağrıña dönerim elbet.
Men ğarip oğluñnı hatırdan iç atma,
Elvida, vatanım... Evlâdıñ Memet.

Memet Sevdiyar
1944

QIRIMĞA YALIÑIZ TATARNIÑ AQQI BAR!

Yeşergen gül bağça sebepsiz soldımı?
Biliñ - baht kuneşi vaqıtsız batar.
Ey, islâm alemi! Haberiñ oldımı?
Yurtundan quvulğan qırımlı tatar.

Gunasız bir quşnıñ yuvası çalınğan
Deseler, bu keder dertke dert qatar.
Tatarnıñ vatanı elinden alınğan -
Bu dertni çekermi, biçare tatar?

Milletim Uralda, Sibirde çekişir,
Canından ayrılır, zindanda yatar.
Qırımğa emeknen qazanğan aqqından
Bir vaqıt ayrılmaz qaraman tatar.

Umüt iç kesilmey, yağsa da yağmur, qar,
Alemge baht berip, aydın tañ atar.
Qırımğa yalıñız tatarnıñ aqqı bar,
Qırımnıñ saibi - tatardır, tatar!

Memet Sevdiyar
Mayıs 5, 1946.

QIRIM, MENİ ANASIÑMI?

Kuneş batar, süküt bulur göl, ırmaq, çay,
Tuman yatar töpelerniñ arqasına.
Çatırdağnıñ qulağına asılğan Ay
Beñzemezmi yaş kelinniñ sırğasına?

Men de dertli gecelerniñ bir sırdaşı,
Eski Çatır sırın açar, dep arz ettim.
Yüregimde ana yutnıñ topraq, taşı...
Kuneşimniñ doğmasını çoq istedim.

Kün doğmadı Qırımımnıñ semasında,
Ağlaysıñmı, kederlenip, yanasıñmı?
Qırım, Qırım! Boyle suvuq gecelerde
Sen de meni yahşı söznen añasıñmı?

Cınğız Dağcı

ÇONĞAR KÖYÜ

Cankoy bette Çonğar köyü, üylerin üstü külden,
Qaberi yoq açqan gülden, ya cırlağan bülbülden,
Tezek tütiy ocaklardan, duman cıyıla köyden,
Bir zamanlar batır cigit çıqa edi her üyden.

Bir qaç köküş, üç beş toqlu qaraltıda körüngen,
Suyeklerin saya ballar qart ogüz bar, sürüngen,
Çonğar köyü � taliyinden, halq - köyünden tüñülgen,
Qara künge şaytıp kongen, qasevetlerge bürüngen


Cavcüreklerni suvutqan, dostluq birlik qurulmay,
Bunca zülüm, qorluqlarğa, qatseñ, qarşı turulmay,
Çalpan-çarıq tırışsa da, saqat maliy yol almay,
Avelenip uça koñül, Çonğar köyge qonalmay.

Gülsümçikniñ, uy bolğan soñ, bel avrusı keçmedi.
Qurt-Soyunge döl berip te, ul şerbeti içmedi.
Acıdı Quday, kop keçmiy, qara topraq cabındı,
Can aşından Çonğar köyü bir qaç loqma qapındı.

Çonğar köyü unutmayman badem közlü qızını,
Aqılımdan çıqarmayman qalavdaki, sözümni,
Tazeliy-qozğay hasretni, yürekteki sızımnı,
Bergen tüsü o yavluqman silem yaşlı közümni.

Toqta, batma, Çonğar köyü, umüt kesme şay tezden,
Pusür ballar helallanır, arınırlar koñülden,
Qoray yaqıp fal baqayıq, niyet tilep erenden,
Bir kün halq qurtulacaq, esaretten, kederden

Server Turupçı

QIRIM YANA QIRIMIMDA

QIRIM YANA QIRIMIMDA

Qırım yana Qırımımda, qırım özüni asa,
Kelmeşekler quvançından zeer-ağular qusa,
Yabancıdan ıñley topraq,
K
elmeşekten ağlay yurt,
Aramlıqlarından sebep - yerni kokni bastı qurt.

Suv qurudı ozenlerde, çoqtan deñişti ava,
Bizni ise, balta kibi, parçalamaqta dava.
Mına saña yıgıtlerni kendi keyf-hoşlarına,
Çevireler maruşkeler Sibir pardoşlarına.

Canım-canım qızlarımız goñül berip qazaqqa,
Bilip-korüp atmaqtalar özlerini tuzaqqa.
Kelmeşekler tili bizçün tuzaqlarnıñ tuzağı
Tuzaq er bir maruşkesi, tuzaq er bir qazağı

Yalanları aqiqatday, aqiqatı yalanday,
Eki başlı qartalları, eki başlı yılanday.
Yuregime yal bermegen milliy isler qozğala,
Bar sesimnen bağıraman Halqım saña ne ola

Lakin sesim eşitilmey, boşluq yuta sesimni,
Bu vaziyet qığılçımday tutaştıra issimni.
Qırım yana Qırımımda, qırım özüni asa
Kelmeşekler quvançından zeer-ağular qusa

Şükri Appazov

5 Şubat 2008 Salı

QIZIL FESÇİK

Zaman-zaman ekende, evel zaman ekende, orman yanındaki bir köyçikte kiçkene qızçıq yaşağan. Onı er kes pek seve eken. Lâkin er kesten ziyade qızçıqnı qartanası seve ve er vaqıt torunına çeşit bahşışlar bağışlap onı quvandırmağa areket ete eken. Küñlerden bir küñ qartanası sevimli torunına qadifeden qızıl fesçik tikip bağışlay. O vaqıttan başlap qızçıqnı Qızıl fesçik dep adlandıralar.

Bir küñ anası qızçıqnı çağırıp oña:

– Qızım, qartanañnı yoklap kel, oña bu vişneli köbeteni ve şişenen sütni alıp ket, lâkin saqt ol, ormanda adaşma, - dey.

Qızıl fesçik:

– Adaşmam, ana, men yolnı yahşı bilem. Kestirme yolnen ketsem, dos-doğru qartanamnıñ evine barıp çıqarım, - dey.

Anası:

– Aydı, balam, öyle olsa, keçke qalma, qaranlıq tüşkence qaytıp kel. Qartanañnıñ evine kelgeniñ kibi: “Meraba, qartanam” - dep ayt da, oña sütnen köbeteni ber, - dey.

– Yahşı, anaçığım, öyle de yaparım, - dep Qızıl fesçik ormannıñ kestirme yolunen qartanasına kete.

Yarı yolğa kelgende, qarşısına birden qaşqır atılıp çıqa ve:

– Meraba, Qızıl fesçik! - dey.

– Meraba, qaşqır! – qorqmayıp cevap bere qızçıq.

– Qayda ketesin ya, Qızıl fesçik? – dep soray qaşqır.

– Qartanama, vişneli köbetenen bir şişe süt alıp ketem.

– Ya qartanañ qayda yaşay?

– Mına bu yolnen biraz ketseñ, üç dane emen teregini qorersiñ, qartanamnıñ evi o yerdedir. Añladıñmı? - dey Qızıl fesçik.

– Añladım, - dep cevap bere qaşqır pervasızlıqnen, özü ise içinden: “Barsın, ketsin qartanasına, maña daa da yahşı, ekisini de aşarım”, - dep tüşüne.

Qaşqır Qızıl fesçikniñ artından qalmay, oñı aldatıp toqtatmağa tırışa ve kene soray:

– Qızıl fesçik, baqsa, çevre-çette ne qadar dülber çeçekler bar. Mında papadyeler, peyğamber dögmesi, zambaqlar, melevşeler öse. Ne içün qartanaña bir top cıymaysıñ?

Qızıl fesçik toqtap etrafına baqa - aqiqaten de yeşil otlar arasında çeşit renkli dülber çeçekler öskenini köre, olarnıñ güzel qoqusını is ete.

Qızçıq anasınıñ tenbiyesini unutıp, yolnıñ kenarına çıqa da çeçekler toplamağa başlay.

Qaşqır ise kestirme yol boyu dos-doğru qartananıñ evine taraf çapıp kete. Bayağı yol çapqan soñ üç emen teregini ve onıñ tübünde alçaçıq evçikni köre. Qaşqır, pancasınen qapunı qaqa.

Qartana:

– Kim anda? - dep soray.

Qaşqır sesini deñiştirip, ince sesnen:

– Bu men, Qızıl fesçik, saña vişneli köbetenen bir şişe süt ketirdim, - dep cevap bere.

–Qapunıñ zembelegini bassañ, o açılır, - dey qartiy.

Qaşqır qapunıñ zembelegini basa. Qapu açılğanınen o içeri kirip qartanağa atıla ve bir kereden onı yutıp yibere. Soñra qartananıñ yavluğını başına bağlap, onıñ töşegine kirip yata.

Biraz vaqıttan soñ Qızıl fesçik güldestenen qartanasınıñ evine kele. Qapuğa yaqınlaşğanda, onıñ açıq olğanını körip eycanlana: “Bu ne? Qartanamnıñ qapusı ne içün açıq eken? Oña bir qaza olmadımı?” - dep tüşüne.

Qızıl fesçik evge kire ve:

– Meraba, qartanam! - dey.

Qaşqır ise cevap vermey, susıp yata.

Qızıl fesçik töşek yanına yaqınlaşqan soñ ne körsin: yorğan tübünde qartanası yavluğını burnunace çekip, yüzüni qapatıp yata. Öz-özüne oşamay.

Qızıl fesçik şaşqın alda:

– Qartanaçığım, ne içün seniñ qulaqlarıñ boyle balaban, ya? - dep soray.

Qaşqır ise ince sesnen:

– Seni yahşı eşitmek içün, torunçığım, - dey.

– Ya közleriñ ne içün boyle balaban?

– Seni yahşı körmek içün, qozuçığım.

– Ya qollarıñ ne içün bu qadar balaban?

– Seni quçaqlamaq içün, yavrum.

– Ya tişleriñ ne içün boyle balaban?

– Seni aşamaq içün, - dep bağıra qaşqır ve qızıl fesçikniñ üstüne atılıp onı da bir kereden yutıp yibere.

Qaşqır Qızıl fesçikni yutqan soñ kene de qartananıñ töşegine qaytıp yata ve huruldap yuqlap qala.

Şu vaqıt qartananıñ evi yanından avcı keçe eken. O, qaşqırnıñ hurultısını eşite ve: “Boyle huruldağan qartana ekenmi? Kirip qarayım”, - dep tüşüne.

Evge kirse, qartana yoq. Onıñ töşeginde ise yorğanğa örtünüp qaşqır yata ve huruldap yuqlay eken.

Avcı:

– Mına qayda kelip tüştiñ qoluma, canavar, - dey.

Avcı tüfegini kötere ve qaşqırnı közley. Birden qaşqırnıñ qursağından qartana ve Qızıl fesçikniñ:

– Avcı, avcı, qurtaq bizni! - dep qıçırğanlarını eşite.

Avcı pıçaq alıp qaşqırnıñ qursağını yara. Andan qartana ve Qızıl fesçik çıqalar.

Qızıl fesçik:

– Bizni qurtarğanıñız içün sağ oluñız, avcı ağa! Qaşqırnıñ qursağında bizge qaranlıq ve taraşlıq edi. Men pek qorqtım. - dey.

Qartana da avcını alğışlay ve vişneli köbetenen sıylay.

Avcı köbeteni aşap, öldürgen qaşqırnı arqasına ura da evine kete.


Kiril alfabesinden Latin alfabesine Türker Yüksel tarafından aqtarılğandır.

KEL BALA

Bir bar eken, bir coq eken; coq demesi pek günah eken. Bir qartman bir qurtqadın kel ulı bar eken... Kel bala, bir kun üyden şıqıp ketken...

----------

Ketken ketken bir camidin tübüne barıp oturğan. Kisiler camiden şıqıp şıqıp ketkenler. Birov qalğan. Kel baladın canına kelip:

- Sen bu yerde tonmaysınma?

dep sorağan. Kel bala:

- Coq coq degen, tonmayman.

Kel baladın, aldı artı cırtıq bir paltosu bar eken. Kel bala cırtıqlardı kösterip, atağa:

- Men heş tonmayman, cel niyerden kiredi aniyerden şıqadı,

degen. Ata, kel balağa:

- Aşe paltolardı avusturuyaq,

degen. Paltolarındı şıqarıp avusturğanlar. Ata, kel balaga:

- Sen bu yerde toqta, men ayyenge sorap keleyim,

degen. Qart üyge barğan, paltodu bikesine köstergen. Bikesi qızğan, Buna:

- Cırtıq toñman böri tondu nevşün avusturasın, cırtıq toñdan heş suvuq kirmez mi?

degen. Ata, cuvura cuvura camige barğan, bir de qarağan kel bala coq, ketken...

----------

Kel bala, ketken ketken bir yerge barğan. Qoy soyyatırekenler. Kel bala:

- Ayye, birtuquy ette mağa ber,

degen. Ayye etti torbağa salıp:

- Mah ulım, pisirip cersin

degen. Etti bergen...

----------

Kel bala, ketken ketken bir üydün aldında turğan. Üyde et asıbıyatırekenler. Kel bala, ketken:

- Qartaba menimde torbamda et bar, menim etimdi de pisiravuy

degen. Qartaba:

- Kel, balam etindi qazanğa at,

degen. Etti qazandın işine atğanlar. Soñra kel bala:

- Qartaba menim etimdi etler cemesin,

degen. Qartaba:

- Qoy balam, etti et cer mi?

degen. Et pisiyatırekende qartaba qomşuğa bir şiy almağa ketken. Kel bala, qazandaqı etlerdi cep cep süyoqlardı qazandın işine atqan. Qartaba kelgende qarağan etler coq! Kel bala cılamağa baslağan:

- Etimdi etler cepti, etimdi etler cepti...

Kel bala cılıyatırekende ata kelgen:

- Ne cılaysın balam?

dep sorağan. Kel bala:

- Ata etimdi etler cedi,

degen. Ata da:

- Qoy balam misapir esitmesin men erten sağa bır toqlu berirmen,

degen. Erten bolğanda toqludu alıp ketken... Aniyerde qoyman sıyır qapatıyatırken bırov. Kel bala:

- Ata menimde bir toqlum bar menimkinide qapatınız ta,

degen. Ata kel baladı üyüne şaqırğan cedirgen işirgen catıyatırkende kel bala:

- Ata menim toqludu sizin qoylar cemesin

degen. Anavlar:

- Qoydu qoy cermi? balam

degenler, külgenler kel balaga.

Catqanlar. Kel bala özünün toqlusunu öltürgen. Anav qoydun avzuna qan caqqan, anav qoydun avuzuna boq caqqan, soñra özü ceriñge ketip catqan, uyqlağan. Tañ atqan erte bolğan ataman birge toqluğa qaramağa ketkenler. Birde qarağanlar toqludu qoylar cepti. Kel bala cılağan cılağan... Ata,

- Qoy, balam. Cılama. Sağa bir qoy bereyim

degen. Kel bala:

- Coq

degen. Eki koy, üş qoy derken toquz qoy alıp ketken kel bala.

----------

Ketken ketken bir mezardın aldında turğan. Mezarğa cenaze kömüp ketiyatırkenler. Kel bala ketip bir kisige sorğan:

- Cenaze kimdin?

Kisi:

- Ölgen nav kisidin qızı edi. Üş qızı bar edi, birovü öldü,

degen. Kel bala kisige:

- Menimde bir qız qardaşım bar. Üylerine ketsem eski elbiselerindi tilesem berirler mi?

dep sorağan. Kisi:

- Bilmeymen. Üyü niyerde özün sor,

dep üyünü köstergen. Kel bala ketken, ayyege:

- Menimde bir qız qardaşım bar üstü calınğaş. Qızının ayrına elbiselerdi mağa ber

depti. Ayye, ketip qızdın elbiselerini azırlap akelgen bergen. Aqsamdan sonra kel bala ketken. Mezardı aşqan ölü qızdı kiydirgen, kisidin qapısına tikip salğan. İşkerge kirgen oturğan.

- Menimde bir bacım bar, siyaqta, kelmege yaladı

degen. Üydün üken qızı tısqarğa şıqqan:

- Kel ta bacım nege yalasın,

degen. Anav qız indemepti. Üydün kiçikiy qızı ketken

- Kel bacım,

degen, qolundan tartqan. Anav qız cıqılavuyğan. Kel bala tısqarğa şıqqan:

- Bacımdı öltürdünüz dep cılağan cılağan...

Ata:

- Cılama ulım, bacındı öltürgen qızdı sağa berirmiz,

degen. O qızman bir de ögüz araba bergenler. Qızdı keyşek etgenler, ögüz arabağa miñdirip cibergenler...

Kel bala arabağa miñgen:

- Cırtıq toñ

- Cırtıq toñğa böri toñ

- Böri toñğa can süyoq

- Can süyoqqe toqlu şaq

- Toqlu şaqqa toquz qoy

- Toquz qoyğa ölü qız

- Ölü qızğa tiri qız

- haydi yanım qara ögüz deh...

degen, arabadı aydağan ketkenler...



Bu erteñgi, Seyitahmetli Avulu (Kulu/Konya/Türkiye) halqından Gülbahar ESKEN'den derlengen Mustafa ESKEN tarafından qayıtqa keçirilgendir.